By Kanada’nın Alberta eyaletinde, yemyeşil bir ormanın eteklerinde, devasa bir toplu mezar gizleniyor.
Binlerce dinozor burada yatıyor; hepsi, tek bir felaket anında aniden ölmüş.
Şimdi bir küme paleontolog, 72 milyon yıllık bu bilmecenin çözülmesine yardımcı olmak için “Ölüm Nehri” diye anılan Pipestone Deresi’ne gitti. Emelleri ise dinozorların neden öldüklerini bulmak.
Yanıt arayışı, kaya katmanlarının balyozla kırılmasıyla başlıyor.
Profesör Emily Bamforth’un liderliğinde yapılan hafriyatta, kalın kaya katmanını kırmak için kaba kuvvet gerekiyor. Bamforth bu tabakayı “paleo altın” olarak tanımlıyor.
Toprak ve toz dikkatle temizlendikçe, fosilleşmiş kemikler birer birer ortaya çıkıyor.
“Şu büyük kemik kesimi muhtemelen bir kalçaya ilişkin,” diyor Prof. Bamforth. Yanında ise köpeği Aster var; Aster’in vazifesi etrafta ayı görürse havlayarak uyarmak.
“Şurada uzun, ince kaburga kemikleri var. Şu da bir ayak parmağı kemiği. Lakin şu modülün ne olduğunu bilmiyoruz – Pipestone Deresi’nin gizemlerinden biri.”
BBC News, bu tarih öncesi mezarlığın inanılmaz boyutlarını gözlemlemek ve araştırmacıların bu devasa bilmeceyi nasıl çözmeye çalıştığını yerinde görmek için bölgeyi ziyaret etti.
Buradan şimdiye kadar binlerce fosil çıkarıldı ve her biri yeni bir ipucu sunuyor.
Bu kemiklerin tamamı Pachyrhinosaurus isimli bir çeşide ilişkin.
Bu cins ve Prof. Bamforth’un yürüttüğü kazılar, BBC’nin yeni belgesel dizisi Walking With Dinosaurs’ta da yer alıyor.
Yaklaşık 72 milyon yıl evvel, Geç Kretase devrinde yaşamış Pachyrhinosaurus’lar, Triceratops’un akrabalarıydı.
Beş metre uzunluğunda, iki ton yükünde, dört ayak üzerinde yürüyen bu hayvanların büyük başları; bariz bir kemik frizi ve üç boynuzla bezeliydi. En dikkat cazip özellikleri ise burunlarının üzerindeki kemikli çıkıntıydı.
Kazı dönemi şimdi başlasa da, burada iş ağır.
Ekibin çalıştığı küçük toprak alanındaki fosiller inanılmaz derecede sıkışık; Prof. Bamforth her bir metrekarede 300 kadar kemik olabileceğini iddia ediyor.
Şimdiye kadar bir tenis kortu büyüklüğünde alan kazılmış, lakin kemik yatağı zirvenin içine gerçek bir kilometre kadar uzanıyor.
Prof. Bamforth, “Yoğunluk hakikaten büyüleyici” diyor.
“Bunun, Kuzey Amerika’daki en büyük kemik yataklarından biri olduğuna inanıyoruz. Dünya üzerindeki bilinen dinozor tiplerinin yarısından fazlası sırf tek bir örnekten tanımlanmıştır. Burada binlerce Pachyrhinosaurus’umuz var.”
Bilim insanları, bu dinozorların büyük bir sürü halinde her yıl güneye gidip kışı geçirdikten sonra yazın kuzeye döndüklerine inanıyor.
O devir çok daha sıcak olan bu bölge, güçlü bitki örtüsü sayesinde otçullar için ülkü bir ömür alanı sunuyordu.
Prof. Bamforth “Bu, tıpkı çeşide ilişkin dev bir topluluğun, vaktin tek bir anında yok oluşuna tanıklık etmemizi sağlıyor – ve bu inanılmaz derecede az bir durum” diyor.
Dev fosiller ipuçları veriyor
Pachyrhinosaurus’lar bu bölgede yalnız değildi. Çok daha büyük dinozorlar da burada yaşamış.
Bu nedenle araştırma yalnızca Pipestone Creek’le hudutlu değil.
İki saatlik aradaki Deadfall Hills’e ulaşmak için ağır ormanı aşıp süratli akan bir ırmaktan geçmek gerekiyor.
Bu noktada hafriyat yapmaya gerek kalmıyor; kemikler ırmak kıyısında, doğal yolla ortaya çıkmış biçimde bulunuyor.
Bir omur, kaburga modülleri ve dişler çamura yayılmış halde.
Paleontolog Jackson Sweder, bilhassa büyük bir kafatası kemiğiyle ilgileniyor.
Sweder, “Genelde burada ördek gagalı dinozor olan Edmontosaurus’a ilişkin kemikler buluyoruz. Şayet bu kesim kafatasına aitse, bu hayvan yaklaşık 10 metre uzunluğundaydı” diyor.
Sweder, fosillerin temizlenip tahlil edildiği Philip J. Currie Dinozor Müzesi’nde çalışıyor.
Şu sıralar üzerinde çalıştığı dev bir Pachyrhinosaurus kafatasına “Büyük Sam” ismi verilmiş.
Üç boynuzdan biri eksik.
Sweder, “Normalde o noktada bir diken oluyor, lakin burada yok” diyor.
Müze takımı, yıllar içinde 8 binin üzerinde fosil toplamış.
Her yaş kümesinden Pachyrhinosaurus kemikleri sayesinde, bu tıbbın nasıl büyüdüğü ve topluluk yapısının nasıl olduğu üzerine birçok bilgi elde ediliyor.
Ani ve yıkıcı bir son
Peki ancak bu devasa sürü neden bir anda yok oldu?
“Milyonlarca yıl evvel, göç sırasında büyük bir sürü ani bir felaketle karşılaştı – bu felaket ya hepsini ya da büyük çoğunluğunu öldürdü,” diyor Profesör Bamforth.
Tüm veriler, bu olayın ani bir sel felaketi olduğunu gösteriyor.
Belki de uzak dağlarda yağan ağır bir yağmur, aşağıya büyük bir su kütlesi gönderdi.
Ağaçları yerinden söken, kayaları sürükleyen bu sel, devasa dinozorları savurdu.
Prof. Bamforth bu durumu “Bu hayvanlar çok süratli hareket edemiyorlardı. Üstelik beden yapıları da suya uygun değildi. Kaçma bahtları yoktu” diye açıklıyor.
Fosil yatağındaki taşlarda, suyun güçlü girdaplarının oluşturduğu katmanlar hâlâ görülebiliyor. Vaktin içinde taşlaşmış bir felaket adeta…
Ancak dinozorlar için bir felaket olan bu olay, bilim insanları için eşsiz bir fırsata dönüştü.
Prof. Bamforth, “Buraya her gelişimizde kemik bulacağımızı biliyoruz. Ve her yıl yeni bir keşif yapıyoruz”diyor.
“Bu yüzden tekrar tekrar geliyoruz. Zira hâlâ anlatacak çok şey var.”
Araştırma grubu günün sonunda ekipmanlarını toplarken, çözülmeyi bekleyen daha pek çok gizemin olduğunu biliyorlar.
Bu tarih öncesi mezarlık, yalnızca yüzeyinin kazındığı bir bilmece…
