By Saldırıya ait birinci raporlar, birden fazla çocuk ve bayan olmak üzere 250’den fazla kişinin hayatını kaybettiğini, hepsinin de 24 Mart Pazartesi sabahı bayramlık besin muhtaçlıklarını karşılamak üzere pazara gelen siviller olduğunu bildirildi. Yaralı sayısı konusunda çelişkili bilgiler var. Birinci başta 400’den fazla kişinin yaralandığı aktarılsa da birtakım yaralılar süratli tedavi alabilmiş yahut acil müdahaleye gerek duymamış olabilir. Lakin “Darfur 24” sitesine konuşan kaynaklar, tıbbi müdahaleye muhtaç yaralı sayısının şu anda 223’ü aştığını belirtiyor.
SALDIRIDAN KURTULAN YARALILARIN TRAJEDİSİ DEVAM EDİYOR
Sudan’daki sıhhat kesiminin darbeden sonra neredeyse büsbütün yok olmasına karşın, hücumda yaralananlar de kâfi hizmeti alamıyor. İki yıldır süren savaşta, sıhhat bölümü pek çok defa direkt maksat alındı ve tıbbi takımlar hava bombardımanlarının kurbanı oldu.
Kuzey Darfur bölgesinden lokal bir başkan olan İshak İbrahim, Sudan ordusunun Çeşide pazarına düzenlediği hava hücumunda yaralananların durumunun son derece vahim olduğunu söyledi. “Yaralıların durumu çok sıkıntı ve trajik,” diyen İbrahim, “özellikle de onları sıhhat hizmeti sunabilen bölgelere yahut yakın kentlerdeki hastanelere götürmek için kâfi nakliye imkânı bulunmadığından ötürü durum yeterlice kötüleşiyor,” sözlerini kullandı.
Sivil halk, yüzlerce kişinin vefatına yol açan bu ağır bombardımandan sonra yaralılara yardım etmek için elinden geleni yapsa da tıbbi materyal eksikliği nedeniyle müdahalede yetersiz kaldı. Yaralıların hemen sıhhat merkezlerine nakli artık hayati bir gereklilik hâline geldi.
YARALILARIN ÖTEKİ YERLERE NAKLİ ZORLAŞIYOR
Yaralıların en yakın sıhhat hizmetlerinin olduğu Mellite, Kıtım, Kebkabiya yahut El-Faşir üzere kentlere götürülmesi için tıbbi donanımlı ambulanslara gereksinim kelam konusu. Bu kentlerin kimileri, hudutlu da olsa hâlâ sıhhat hizmeti sunabiliyor. Lakin bölgedeki halk, tıbbi donanımı olmayan at otomobilleri (karo) kullanarak yaralıları uzun aralar boyunca taşımak zorunda kalıyor. Bu ilkel prosedür, birtakım yaralıların durumunun daha da kötüleşmesine sebep oluyor.
Fiziksel kayıpların ötesinde, Cinse pazarına yakın bölgelerde yaşayan beşerler, hava saldırısının gerçekleştiği andan itibaren derin bir panik ve kaygı yaşıyor. Sudan ordusunun misal bir saldırıyı tekrarlamasından kaygı ediyorlar.
İbrahim’in aktardığına nazaran, atağa uğrayan pazar yaklaşık 22 komşu bölgeye hizmet veriyordu ve her hafta pazartesi günü açılarak yüzlerce kişinin besin gereksinimlerini karşılamasına imkan sağlıyordu. Artık ise bayram sonraki olması nedeniyle pazarın kapalı olması, bölge halkının psikolojisini yeterlice bozmuş durumda.
Sudan ordusuna ilişkin savaş uçaklarının sık sık bombaladığı bölgelerden kaçan birçok sivil, bu taarruza amaç olan bölgeye sığınmaya çalıştı. Lakin görgü şahitlerinden Bedreddin İsmail, hava saldırısının göçmenler ve bölge sakinleri üzerinde önemli bir ruhsal tahribat yarattığını ve kimilerinin yeni bir akın dehşetiyle diğer yerlere göç etmeyi düşündüğünü söylüyor.
GİTTİKÇE BÜYÜYEN SIHHAT KRİZİ
Sivillerle dolu bir pazar olan Tura’ya düzenlenen bu son hava saldırısı, etraf bölgelerde sıhhatle ilgili krizi daha da kötüleştirdi; çünkü tedavi ve sıhhat tesislerine duyulan muhtaçlık büyük ölçüde arttı.
Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) Genel Yöneticisi Tedros Adhanom Ghebreyesus, bilhassa savaş devrinde sivil halkın tıbbi bakıma duyduğu muhtaçlık nedeniyle Sudan’daki sıhhat kesiminin çöküşün eşiğinde olduğu konusunda ikazda bulundu.
DSÖ, milletlerarası topluma Sudan’daki sıhhat hizmetlerine ivedilikle takviye sağlanması, tıbbi yardımların ülkeye girişi ve dağıtımı için gerekenlerin yapılması davetinde bulunurken, Sudan hükümetinden de bu yardımların sıhhat merkezlerine ulaşmasına müsaade vermesini istedi.
Daha evvel yayımlanan bir DSÖ raporunda, çatışmanın birinci 500 günü içinde 100’den fazla sıhhat tesisine hücum düzenlendiği ve bunun tıbbi altyapıda büyük yıkımlara yol açtığı belirtilmişti.
Sudan ordusu ve ona bağlı silahlı kümeler, sıhhat çalışanlarını ve hastaneleri de amaç aldı; hekimlerin ve sıhhat gruplarının atak endişesiyle bölgeyi terk etmesine neden olarak birçok bölgeyi büsbütün sıhhat hizmetlerinden yoksun bıraktı.
Uluslararası Kızılhaç Komitesi (ICRC), Sudan’daki tıbbi altyapının daima askeri taarruzlar nedeniyle büyük ölçüde tahrip olduğunu vurguladı. Kızılhaç grupları, silahlı kümelerin sıhhat merkezlerine yönelik sabotaj ve yağma aksiyonlarını, tabiplere ve sıhhat gruplarına yönelik ihlalleri, hatta hastalara yönelen fizikî ve cinsel şiddet hadiselerini belgelendi.
Siviller, bilhassa Sudan ordusuna bağlı hava taarruzlarının kurbanlarına hemen uygun tedavilerin sağlanabilmesi için sıhhat dalının tekrar canlandırılmasına muhtaçlık duyuyor. Ayrıyeten kızamık ve kolera üzere salgın hastalıkların yayılması nedeniyle gerekli aşıların süratle dağıtılması hayati ehemmiyet taşıyor.
ÜLKEYİ ÇÖKÜŞE SÜRÜKLEYEN DARBE
Tura pazarında yaşanan bu facia, ülkede süregiden genel felaketin yalnızca bir örneği. 25 Ekim 2021’deki darbeden beri Sudan ordusunun, bilhassa de Abdulfettah el-Burhan liderliğinin, ülkeyi her alanda büyük bir başarısızlığa sürüklediği için ABD tarafından da yaptırıma maruz kalmıştı.
Burhan ve askeri idaresi, Sudan’ın bölgesel ve memleketler arası münasebetlerini yok etti, ülkeyi dış dünyadan izole etti ve ekonomiyi çöküş noktasına getirdi. Dünya Bankası’nın 2024 raporlarına nazaran, “çatışmanın başlangıcından bu yana Sudan iktisadı %40 oranında daraldı ve enflasyon astronomik sayılara ulaştı.”
Ordu, sıhhat altyapısını da sistematik bir biçimde tahrip etti. DSÖ, çatışmanın birinci 500 günü içerisinde 100’den fazla tıbbi merkezin direkt atağa uğradığını ve milyonlarca insanın sıhhat hizmetlerinden yoksun bırakıldığını açıkladı.
İnsani yardım konusunda ise ordunun sergilediği katı tavır, Birleşmiş Milletler’in 2024’te yayımladığı “30 milyon Sudanlı besin garantisinden mahrum, 15 milyon kişi de evsiz durumda” formundaki ihtarlarını daha da çarpıcı hâle getiriyor. Milletlerarası Kızılhaç Komitesi, “Sudan’daki tıbbi altyapının büsbütün yok edildiğini” söylerken, DSÖ Genel Yöneticisi Ghebreyesus, “tıbbi yardımların süratle desteklenmesi gerektiğini” tabir etti; fakat ordu idaresi bu davetleri karşılıksız bıraktı.
El-Burhan ve perde ardında onu desteklediği sav edilen İslami Hareket’in yürüttüğü bu savaş siyaseti ve insani felaketi görmezden gelme tavrı, Sudan halkının her gün endişe, açlık ve genel bir yıkımın pençesinde ağır bedeller ödemesine yol açıyor.
