By 
Genetik biliminde tarihi bir muvaffakiyet elde edildi. Philadelphia Çocuk Hastanesi (CHOP) ve Penn Medicine’daki uzman bir grup, az görülen genetik bir hastalıkla doğan bir bebeği, bireye özel geliştirilen CRISPR tabanlı gen düzenleme tedavisiyle başarılı formda tedavi etti. KJ isimli bebek, bedenin azotu düzgün bir halde işlemesini engelleyen ve kan dolanımında tehlikeli amonyak birikimlerine yol açan bir durum olan karbamoil fosfat sentaz 1 (CPS1) eksikliği tanısıyla dünyaya geldi.
İlk aylarını hastanede, son derece kısıtlayıcı bir diyetle geçirmek zorunda kalan KJ, Şubat 2025’te (altı ila yedi aylıkken) özel olarak hazırlanan bu tedavinin birinci dozunu aldı. Tedavi inançlı formda uygulandı ve şu anda KJ sağlıklı bir formda büyümeye devam ediyor.
Özelleştirilmiş birinci CRISPR gen düzenleme tedavisi
Bu tedavi, dünyada tamamen özelleştirilmiş birinci CRISPR gen düzenleme terapisi olma özelliği taşıyor. Bu buluş, az hastalıklar için mevcut tedavi seçeneği olmayan bireylerde gen düzenleme teknolojisinin tesirli bir biçimde kullanılabileceği göstermesi açısında epey büyük ehemmiyet taşıyor.
CRISPR teknolojisi, hastalıklara neden olan genetik değişiklikleri insan genomunda direkt düzeltmeyi sağladığı için son yıllarda hayli dikkat çekti. Şu ana kadar bu araçlar, orak hücre hastalığı ve beta talasemi üzere daha yaygın hastalıklar için geliştirildi ve bu alanlarda FDA onaylı tedaviler kullanılıyor. Lakin, binlerce farklı genetik varyant nedeniyle az hastalıklar için tek tip tahliller her vakit tesirli olmuyor. Bu nedenle, milyonlarca insanı etkileyen az hastalıkların birçok bugüne kadar gen tedavisi gelişmelerinden faydalanamamıştı.
2023 yılında, Dr. Ahrens-Nicklas ve Penn Üniversitesi’nden Dr. Kiran Musunuru kişiye özel gen düzenleme tedavilerinin uygulanabilirliğini araştırmak için bir ortaya geldi. Her iki isim de Ulusal Sıhhat Enstitüleri (NIH) tarafından desteklenen Somatik Hücre Genom Düzenleme Konsorsiyumu’nun üyeleri ve uzun müddettir az metabolik hastalıklar üzerine çalışıyorlar.
İkilinin dikkatini, proteinlerin parçalanması sırasında oluşan amonyak unsurunu bedenden uzaklaştırmakta başarısız olan üre döngüsü bozuklukları çekti. Bu hastalıklarda, karaciğerdeki amonyağı üreye dönüştürmek için gereken enzim eksik olduğundan ötürü amonyak bedende birikiyor ve bu birikme beyin ve karaciğerde hasara yol açabiliyor.
Sonuçlar hayli ümit verici
KJ’nin genetik bozukluğu doğumdan kısa müddet sonra tespit edildi. Araştırma grubu, bu mutasyona özel bir tedaviyi yalnızca altı ayda geliştirerek karaciğere gönderilen lipid nanoparçacıklarıyla uygulanan bir baz düzenleme tedavisi hazırladı. KJ, birinci infüzyonunu Şubat 2025 sonunda aldı, Mart ile Nisan aylarında iki ek doz daha verildi ve önemli bir yan tesir gözlenmedi. Kısa müddette protein açısından daha güçlü besinler tüketmeye başladı ve tolere edebildiği gözlendi. Ayrıca, bedeninde amonyak birikmesi olmadan rinovirüs üzere birtakım tipik çocuk hastalıklarından kurtulabildi. Ancak uzun vadeli tesirlerin kıymetlendirilmesi için daha fazla müşahede yapılması gerekiyor.
Ahrens-Nicklas çığır açan tedaviyle ilgili şunları söylüyor: “KJ’nin hayatının geri kalanında dikkatle izlenmesi gerekecek olsa da birinci bulgularımız hayli ümit verici.”
Musunuru ise şunları söyledi: “Her hastanın bu birinci hastada gördüğümüz sonuçları deneyimleme potansiyeline sahip olmasını istiyoruz ve başka akademik araştırmacıların bu prosedürü birçok ender hastalık için tekrarlamasını ve birçok hastaya sağlıklı bir ömür sürme talihi vermesini umuyoruz. On yıllardır duyduğumuz gen terapisi vaadi meyvesini veriyor ve tıbba yaklaşım formumuzu büsbütün değiştirecek.“
