By 
Yıllardır süren uzay yarışı ve ticari uydu faaliyetlerinin sonucunda, Dünya’nın etrafı dev bir hurdalığa dönüşmüş durumda. Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) Yıllık Uzay Ortamı Raporu’na nazaran, Alçak Dünya Yörüngesi’nde (LEO) 6.600 tondan fazla uzay çöpü bulunuyor. Bu sayı, 2023 yılında NASA tarafından açıklanan 6.000 tonluk kestirimi geçerek önemli bir artışı işaret ediyor. Dışarısı tam bir felaket
Dünya yüzeyinden yaklaşık 160 ila 2.000 kilometre yüksekliğe kadar uzanan bu yörünge bandı, uydu irtibatı, hava durumu müşahedesi, savunma sistemleri ve global navigasyon üzere yaşamsal teknolojilerin merkezi pozisyonunda. ESA Genel Yöneticisi Josef Aschbacher’ın tabiriyle, çağdaş toplumun temel işleyişinde büyük rol oynayan uydular, görünmeyen lakin büyüyen bu tehdidin tam ortasında yer alıyor.
Uzay çöpleri deyince akla sadece kullanılmayan uydular gelmemeli. Fırlatma araçlarının modülleri, optik enstrüman kapakları, astronotların kazara bıraktığı aletler, roket gövdeleri ve motorlar da bu birikimin kesimi. Bilhassa çarpışma, patlama ya da yüzey aşınması üzere olaylar sonrası ortaya çıkan çok sayıda küçük modül, durumu daha da tehlikeli hale getiriyor. Yetkililere nazaran sadece 1 santimetre boyutundaki bir cisim, el bombası kadar yıkıcı güç taşıyabiliyor. Şu anda yörüngede, 1 santimetreden büyük olan ve sayısı 1,2 milyonu geçen enkaz parçaları dönüp duruyor. Bunların 50.000’den fazlasının 10 cm’den büyük objeler olduğu kestirim ediliyor. Her biri yeni çarpışmalarla yüzlerce yeni kesim yaratma potansiyeline sahip. Bu durum, uzmanların “Kessler sendromu” olarak isimlendirdiği zincirleme çarpışma riskini gündeme getiriyor. ESA’nın geliştirdiği MASTER isimli modelleme yazılımı, bilhassa 550 kilometre yüksekliğinde, artık etkin uydular kadar çok çöp bulunduğunu gösteriyor.
Sorun sadece ölçüyle hudutlu değil. Uzay trafiğinin artması, bilhassa küçük uydular ve büyük takımyıldız projeleriyle birlikte, hem yeni çöplerin oluşumunu tetikliyor hem de mevcut çöplerle çarpışma ihtimalini artırıyor. Hatta yalnızca geçen yıl üç binden fazla yeni modül kayıtlara geçti.
Bağlayıcı bir yasa yok
Sokaklara ve denizlere çöp atmanın yasal bağlayıcılığı olsa da uzayı devasa bir çöplük haline getirmenin karşısında şimdi bağlayıcı memleketler arası yasa yok. Tekrar de ESA başta olmak üzere kimi kurumlar, uzay vazifelerinin çöp üretimini en aza indirmesi için çeşitli mühendislik kriterleri belirlemiş durumda. Misyon sonrası güç kaynaklarının pasifleştirilmesi, yörüngeden inançlı biçimde çıkarılma sistemlerinin entegre edilmesi ve atmosferde büsbütün yanabilecek yapıların tercih edilmesi üzere tedbirler bu kriterler ortasında yer alıyor. Bununla birlikte somut adımlar da atılıyor. ESA’nın ClearSpace-1 isimli vazifesinde, 2028 yılında kullanılmayan PROBA-1 uydusunun yörüngeden çıkarılması planlanıyor. İsviçreli ClearSpace firması tarafından geliştirilen bu robotik araç, dört kıskaçlı yapısıyla çöp toplama vazifesine soyunacak. Japonya merkezli Astroscale şirketi ise benzeri teknolojilerle çalışıyor. Her iki firma da İngiltere Uzay Ajansı tarafından, fonksiyonsuz uyduları toplamakla görevlendirildi.
Bu teşebbüsler, uzay çöpü paklığı açısından tarihi bir dönüm noktası olabilir. Lakin mevcut kirliliğin sadece küçük bir kısmını temizlemek bile yıllar sürecek ve önemli kaynak gerektirecek.
