By Latin Amerika edebiyatının dev isimlerinden, Nobel Ödüllü muharrir Mario Vargas Llosa 89 yaşında memleketi Peru’da hayatını kaybetti.
50’den fazla yapıtı bulunan ve birçoğu çok sayıda lisana çevrilen Vargas Llosa 2010 yılında Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazandı. Heyet üyeleri kendisini “ilahi yetenekli kıssa anlatıcısı” olarak nitelendirmişti.
Vargas Llosa, yapıtlarından varlıklı bir lisan ve imgeler kullandı; sık sık otoriterlik, şiddet ve maço temalarına yer verdi. Kıtanın global çapta ünlenmesini sağlayan Latin American Boom ismi verilen edebiyat akımının yıldızlarından biriydi.
Gençlik yıllarından itibaren sol görüşlü fikirlere sempati duyan Llosa 1990’da merkez sağ bir partiden Peru başkanlığı için aday oldu fakat başarılı olamadı.
Vargas Llosa, 1936’da güney Peru’daki Arequipa’da orta sınıf bir ailede doğdu. Ebeveynleri o bebekken ayrıldı. Büyük büyük anne ve büyük büyük babasıyla Bolivya’daki Cochabamba’ya taşındı.
10 yaşında Peru’ya döndü ve altı yıl sonra birinci oyunu olan İnkanın Kaçışı’nı yazdı. Lima Üniversitesi’nden mezun oldu, İspanya’da eğitim gördü ve daha sonra Paris’e taşındı.
İlk romanı Kahramanın Vakti, Perulu bir askeri okulda yolsuzluk ve taciz suçlamasını husus alıyordu. Ülkede ordunun siyasi ve toplumsal alanda epey değerli bir güce sahip olduğu bir vakitte yazılmıştı ve 1962’de yayımlandı.
Güçlü, tehditkar imgeleri birtakım Perulu generaller tarafından kınandı. Generallerden biri Vargas Llosa’yı “yozlaşmış bir zihne” sahip olmakla suçladı.
Hikaye, müellifin 1990’da “son derece travmatik bir deneyim” olarak tanımladığı Leoncio Prado Askeri Akademisi’ndeki gençlik yıllarına dayanıyordu.
Orada geçirdiği iki yıl, ülkesini “toplumsal, kültürel ve ırksal olarak büsbütün zıt kümelerden oluşan, acımasızlıkla, şiddetle dolu bir toplum” olarak görmesine yol açtı.
Vargas Llosa, okulun kendi toprağında romanın bin kopyasını yaktığını tez etti.
Deneysel ikinci romanı Yeşil Mesken (1966), Peru çölünde ve ormanında geçiyordu. Bir genelev etrafında pezevenkler, misyonerler ve askerlerin ittifakını anlatıyordu.
Bu iki roman, 1960’lar ve 1970’lerde Latin American Boom edebiyat akımının ortaya çıkmasına katkıda bulundu oldu.
Akımın en kıymetli özelliklerinden biri, karmaşa içindeki kıtayı yansıtan çok sayıda deneysel ve siyasi eser verilmiş olmasıydı.
Vargas Llosa’nın Kolombiyalı arkadaşı ve bazen rakibi olan Gabriel García Márquez’in de ortalarında bulunduğu isimler akımı temsil eden muharrirler haline geldi ve yapıtları dünya çapında okundu.
İki müellif, Vargas Llosa’nın 1976’da Meksika’da bir sinemada García Márquez’in hızına yumruk atmasından sonra onlarca yıl boyunca birbirleriyle konuşmadılar.
Vargas Llosa’nın Kolombiyalı arkadaşını neden yumrukladığına dair farklı görüşler var.
García Márquez’in arkadaşları, uyuşmazlığın García Márquez’in Vargas Llosa’nın o zamanki eşi Patricia ile olan arkadaşlığından kaynaklandığını söyledi.
Ancak Vargas Llosa 2017’de Madrid’deki bir üniversitedeki öğrencilere bunun Küba ve komünist lideri Fidel Castro hakkındaki zıt görüşlerinden kaynaklandığını savundu.
İkili 2007 yılında barıştı ve üç yıl sonra Vargas Llosa Nobel Ödülü’ne layık görüldü. Böylece Gabriel García Márquez’in 1982’de bu onura layık görülmesinden sonra edebiyat mükafatını alan birinci Güney Amerikalı müellif oldu.
Birçok aydın üzere Vargas Llosa da Fidel Castro’yu destekledi lakin 1971’de şair Heberto Padilla’nın Küba hükümetini eleştirdiği için mahpusa atılmasının akabinde fikri değişti.
1990’da Vargas merkez sağ Frente Democrático koalisyonuyla Peru başkanlığına aday oldu. Fakat sonraki 10 yıl boyunca Peru’yu yöneten rakibi Alberto Fujimori’ye karşı kaybetti.
2000 yılında yayınlanan Teke Şenliği isimli romanı, 1961’deki suikastına kadar 31 yıl boyunca Dominik Cumhuriyeti’ni yöneten diktatör Rafael Trujillo’ya odaklanıyordu.
Roman, “iktidar yapıları” ve “bireyin direnişi, isyanı ve hezimeti imgelerine” odaklanmasıyla Nobel Ödül Komitesi’nden övgü aldı.
Diğer yapıtları de büyük ekrana uyarlandı. Birinci evliliğinden yola çıkarak yazdığı Aunt Julia and the Scriptwriter adlı kitabı, 1990 yılında Tune in Tomorrow isimli bir Hollywood sinemasına uyarlandı.
Hayatının son yıllarını Peru’da ve Madrid’de geçirdi.
Yazar, 2015 yılında 50 yıllık eşini terk edip, Latin müzikçi Enrique Iglesias’ın annesi İspanyol-Filipinli sosyetik isim Isabel Preysler ile birlikte oldu.
Ayrıca tartışmalı açıklamaları nedeniyle eleştirildi.
2019 yılında, Meksika’da gazeteci vefatlarındaki artışın, “gazetecilerin daha evvel müsaade verilmeyen şeyleri söylemelerine müsaade veren” basın özgürlüğünün genişlemesine bağladığı için kınandı.
Ve 2018 yılında, İspanyol El País gazetesi için kaleme aldığı köşe yazısında feminizmi “edebiyatın en kararlı düşmanı” olarak tanımlamasıyla tartışmalara yol açtı.
Oğlu Álvaro Vargas Llosa, babasının Lima’da 13 Nisan’da ailesiyle birlikte ve “huzur içinde” öldüğünü duyurdu
Ölümüyle birlikte Latin American Boom akımının hayatta olan son büyük yıldızı da bu dünyadan ayrılmış oldu.
