By Ermenistan 24 Nisan 1915 olaylarını bu yıl Başbakan Nikol Paşinyan’ın başlattığı “soykırım” tartışmalarının gölgesinde anacak.
Paşinyan, ülkenin “soykırım” stratejisinin değişmesi gerektiğini savunurken muhalefet bu yılki anma merasimlerinin düşük düzeyde olduğunu söylüyor, Paşinyan hükümetini “soykırımı” kıymetsiz göstermeye çalışmakla suçluyor.
Ermenilerle birlikte dünyada pekçok ülke her yıl 24 Nisan’da Osmanlı Devleti’nin son yıllarında yaşanan Ermeni vefatlarını “soykırım” olarak anıyor.
Türkiye ise Birinci Dünya Savaşı sırasında yaşanan olayları kabul etmekle birlikte bunun “soykırım” olarak tanımlanamayacağını savunuyor.
1915 olaylarının farklı yorumlanması Ankara ve Erivan ortasında da sorun olmaya devam ediyor.
Ancak Paşinyan’ın son aylarda “soykırımı” tartışmaya açması 110. yıl anma merasimlerini geçmişe oranla farklılaştırdı.
Paşinyan, Ocak ayında “Ermeni Soykırımı tarihini tekrar incelemeli, ne olduğunu, neden olduğunu, nasıl algıladığımızı ve kimin üzerinden algıladığımızı anlamalıyız” açıklamasını yaptı.
Mart ayında da Erivan’da bir küme Türk gazeteciye “Resmi tavrımız, Ermeni Soykırımı’nın milletlerarası alanda tanınmasının bugün dış siyaset önceliklerimiz ortasında yer almadığıdır” açıklamasını yaptı.
Paşinyan’ın bu yorumları, milliyetçi kesitler başta olmak üzere ülkedeki muhaliflerden büyük reaksiyon çekti.
Muhalafet partileri, Paşinyan’ı Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev’in siyasi ortağı olmakla suçladılar.
Paşinyan’ın tavrı anma merasimlerinin arifesinde de tartışma konusu olmaya devam etti.
Ermenistan Parlamentosu’nda 22 Nisan’da yaşanan fizikî arbede bahsin ülkede yarattığı kutuplaştırmayı göstermesi açısından değerli oldu.
Muhalefet partilerinin soykırımının inkarını kabahat sayan bir yasa tasarısını sunması ve Paşinyan’ın liderliğindeki iktidarın bunu reddetmesi milletvekilleri ortasında itişmelere neden oldu.
Anma merasimleri ne düzeyde yapılacak?
Siyasi tartışmalara karşın 24 Nisan’ın 110. yılına ait anma merasimleri geçen haftadan itibaren başladı.
Ermenistan’da anma merasimlerinin kalbi Tsitsernakaberd olarak bilinen “Ermeni Soykırımı Anma Kompleksi”.
Her sene ülkenin siyasi başkanları başta olmak üzere Ermenistan halkı büyük iştirakle burada 1915 olaylarında ömrünü yitirenleri anıyor.
Bu yılki merasimlere de geniş iştirak bekleniyor.
Ancak resmi programın nasıl şekilleneceği öngörülemiyor.
23 Nisan itibariyle Başbakan Paşinyan’ın merasime gidip gitmeyeceği şimdi muhakkak değildi.
Ermenistan’ın muhalif Hraparak gazetesi Paşinyan’ın Tsitsernakaberd’a sırf kısa bir protokol ziyareti yapacağını yazdı.
Gazete, geçmiş yılların tersine devletin üst düzeylerinde etkinlikler planlanmadığını, resmi haber sitelerinin de “sessiz” olduğunu aktardı.
Hraparak, Paşinyan hükümetini “soykırımı” değersiz göstermeye çalışmakla suçladı.
Uluslararası yankıları ne olacak?
Ermenistan’ın içindeki tartışmaların dünyadaki anma aktifliklerine nasıl yansıyacağı da merak konusu.
Ermenistan, bağımsız bir devlet olarak kurulduğu 1991 yılından bu yana 1915 olaylarının tüm dünyada “Ermeni soykırımı” olarak tanınması siyasetini takip etti.
1915 olaylarıyla ilgili en büyük milletlerarası tanıtma kampanyası, 100. yıl anma merasimleri sırasında yaşandı.
2023 itibariyle 34 ülke, 1915 olaylarını resmen “soykırım” olarak tanıyor.
Ancak Paşinyan, Mart ayında yaptığı açıklamalarda bu stratejiden geri adım atmanın sinyallerini verdi.
Paşinyan, uzaktaki bir ülkenin 1915 olaylarını soykırım olarak tanımasının Ermenistan devleti ve halkına güvenlik, refah ve barış getirmediğini söyledi ve ekledi:
“Bu tıp kararlar alındığında ve o kararın getirdiği coşku ya da sevinç kaybolduğunda, bir sonraki anda şu soru ortaya çıkıyor: Bu karar bizim yakın etrafımızla olan münasebetlerimiz açısından bize ne sağlıyor? Yakın etrafımızda gerginlikler yaşadığımızda, bu gerginlikler ülkemizde, bölgemizde istikrar, barış vb. mevzulara ne ölçüde katkı sağlıyor?”
110. yıl anma merasimleri kapsamında memleketler arası seviyede geçmiş yıllara nazaran daha az teşebbüs olmasının bu tavrın bir yansıması olduğu yorumları yapılıyor.
Ankara’da da bu değişimin Türkiye ve Ermenistan ortasında temasların arttığı bir devirde yaşanması dikkat çekiyor.
Trump ‘soykırım’ diyecek mi?
Bununla birlikte birçok ülkenin, her yıl olduğu üzere bu yıl da 24 Nisan için ileti yayınlaması bekleniyor.
Bunlar ortasında en çok merak edilen ise ABD Başbaın Donald Trump’ın selefi Joe Biden’ın yaptığı üzere Beyaz Saray açıklamasında “soykırım” tarifini kullanıp kullanmayacağı.
Biden, 2021’de misyona geldikten sonra birinci 24 Nisan açıklamasında “soykırım” tabirini kullanmış ve bunu yapan ilk Amerikan Başkanı olmuştu.
Trump ise 2017-2021 yılları ortasında yaptığı birinci başkanlık periyodunda kendinden evvelkiler üzere “Büyük Felaket” manasına gelen “Meds Yeghern” tabirini kullanmıştı.
Trump’ın bugün yapacağı açıklamada Biden’ın başlattığı süreci devam ettirip ettirmemesi Ankara- Washington alakaları açısından da dikkat alımlı olacak.
Türkiye ile ilgileri nasıl tesirler?
Ermenistan anayasasının giriş kısmında atıfta bulunulan Bağımsızlık Bildirgesi’nin 11. hususu, “Ermenistan Cumhuriyeti, Osmanlı Türkiyesi ve Batı Ermenistan’da yaşanan 1915 Soykırımının milletlerarası tanınması görevini destekler” tabirine yer veriyor.
Bu husus, Ermenistan’da misyona gelen tüm idarelerin soykırımın tanınmasını resmi dış siyaset gayelerinden biri haline getirmesinin hukuksal tabanını oluşturuyor.
Başbakan Paşinyan bu statükoyu değiştirme teşebbüsünde bulunuyor.
2018’den bu yana başbakan olarak Ermenistan’ı yöneten Nikol Paşinyan, 2020 Dağlık Karabağ Savaşı’nın kaybedilmesinden sonraki süreçte hem Azerbaycan hem de Türkiye ile olağanlaşmayı temel dış siyaset aracı olarak benimsedi.
Türkiye ve Ermenistan, 2021 yılında münasebetlerde “normalleşmeye” karar verdi.
Ankara’daki diplomatik kaynaklar, olağanlaşma sürecinin “önkoşulsuz” başladığını, Paşinyan’ın bu süreçte soykırım konusunu masaya getirmeyerek diyaloğun devam etmesini sağladığını anımsatıyor.
Paşinyan’ın Türkiye ile ilgilere verdiği değeri memnuniyetle karşılayan diplomatik kaynaklara nazaran, Ermenistan Başbakanı’nın 1915 olayları konusundaki bu yaklaşımı da olağanlaşma sürecini destekliyor.
Ancak Ermenistan dış siyasetinde kalıcı bir değişiklik için anayasanın da değişmesi gerekiyor.
Ankara’da bu türlü bir adım atılmasının gelişmekte olan Türkiye-Ermenistan bağlantılarına ivme katacağı değerlendirmesi yapılıyor.
