Tarihi uzay seyahatinde Canan Dağdeviren’in buluşu uzaya çıktı

Dün tarihin birinci tamamı bayanlardan oluşan mürettebatı uzay seyahatine çıktı. Ünlü isimlerden oluşan bayan mürettebata Türk bilim insanı Canan Dağdeviren’in çığır açan buluşu da eşlik etti.

ABD’deki Massachusetts Institute of Technology’de (MIT) vazife yapan Türk bilim insanı Doç. Dr. Canan Dağdeviren’in geliştirdiği giyilebilir ultrason aygıtı uzaya çıktı. Elektronik sütyen halinde tasarlanan bu aygıt, göğüs kanserini erken teşhis etmeyi ve göğüs kanserine yakalanan bayanlarda bilgileri uzun müddet tahlil ederek tedaviyi mümkün kılmayı başarıyor. Dağdeviren, bu buluşu göğüs kanserinden hayatını kaybeden teyzesinin anısına geliştirdi.

Dağdeviren’in giyilebilir ultrason aygıtı, rastgele bir sütyenin içine koyularak kullanılabiliyor. Göğüs üzerinde rastgele bir baskı yapmıyor ve rahatlıkla kullanılabiliyor. Ultrason formülü ile radyasyonsuz bir halde tarama yapılıyor. Aygıtın daha çok küçültülmesi ve daha ucuz maliyetle geliştirilmesi için çalışmalar sürüyor. Çapı 0,3 santimetreye kadar olan kistleri tespit edebiliyor. Aygıtın klâsik ultrasonla emsal çözünürlüğe sahip olduğu ve 8 santimetreye kadar derinlikte görüntüleme yapabildiği belirtiliyor.

Meme kanseri teşhisinde mamografi prosedürü en yaygın formül olarak kullanılıyor. Tesirli bir prosedür olmasına rağmen bayanlar mamografi testinı sık sık yapamadığı için göğüs kanserinin erken teşhisi yapılamıyor. Yapılan araştırmalara nazaran bayanların yüzde 55’i iki mamografi ortasında kansere yakalanıyor. Canan Dağdeviren’in elektronik sütyen projesinde ise bayanlar her gün ultrason taraması yapabiliyor. Erken teşhis imkanı sayesinde bu buluşun yılda 11 milyon bayanın hayatını kurtarması bekleniyor.

Canan Dağdeviren, X hesabından yaptığı paylaşımda şu kelamlara yer verdi:

“Tarihe not düşülsün: Bugün, 14 Nisan 2025. Atatürk Cumhuriyeti’nin herkes için eşit olan sisteminde eğitim alan bir birey olarak, yıllar evvel üzerinde çalışmaya başladığım giyilebilir ultrason cihazımı uzaya gönderdim—tarihte birinci sefer tamamı bayanlardan oluşan birinci uzay takımı ile.Bu bir başlangıç. Sivas’tan yola çıkan dedelerimin ve nenelerimin, kimsesizlerin kimsesiydi cumhuriyet. İcat ettiğimiz teknolojiyi haksızlığa ve zulme uğrayan tüm canlılara armağan ediyorum; yalnız değilsiniz.Mücadeleniz, yıldızlar üzere ışık olmaya ve yol göstermeye devam edecek. Evet, İstikbal göklerdedir.”

Amazon’un kurucusu Jeff Bezos’un sahibi olduğu uzay şirketi Blue Origin tarafından planlanan seyahatte; ABD’li müzikçi Katy Perry, Jeff Bezos’un nişanlısı eski gazeteci Lauren Sanchez, gazeteci Gayle King, eski NASA rokat bilimcisi Aisha Bowe, bilim insanı Amanda Nguyen ve sinema imalcisi Kerianne Flynn’den oluşan tamamı bayan grup Teksas’tan uzaya çıktı ve geri döndü.

Doç. Dr. Canan Dağdeviren kimdir?

1985 yılında İstanbul’da doğan Canan Dağdeviren, birinci ve orta eğitimini Kocaeli’de tamamladıktan sonra Hacettepe Üniversitesi Fizik Mühendisliği okudu. 2009 yılında Sabancı Üniversitesi Gereç Bilimi ve Mühendisliği programında yüksek lisans derecesi alan Dağdeviren, birebir yıl kazandığı Fulbright bursu sayesinde Amerika Birleşik Devletleri’ne gitti ve 2014 yılında 2014 yılında Illinois Üniversitesi’nde Gereç Bilimi ve Mühendisliği kısmında doktora eğitimini tamamladı.

Doktora mühletince fizik, elektronik, kimya, gereç, mekanik ve tıp alanlarının kapsamına giren esnek ve katlanabilir, beden içine ve deri üstüne giyilebilir elektronik aletler üzerine çalışmalar yaptı. Giyilebilir kalp pili, pilsiz çalışan kalp çipi, cilt kanseri testi, beyin iğnesi, sindirilebilir sensör bunlardan kimileri.

Şu an Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT) Media Lab’da kendi laboratuvarını kuran birinci Türk bilim insanı olarak çalışmalarını sürdüren Dağdeviren’in Harvard Üniversitesi’nde genç akademi üyeliği bulunuyor. Dr. Dağdeviren geçmişteki çalışmalarıyla Forbes mecmuasının “30 yaşından küçük 30 bilim insanı” listesine de girmişti. Gençlerin Nobel’i olarak bilinen Science & SciLifeLab mükafatını tıp alanında kazandı.

Canan Dağdeviren’in çığır açan buluşları neler?

1. PZT Tabanlı Esnek Kalp Pili (Flexible Piezoelectric Energy Harvester)

📌 Maksat:

• Kalp atışlarını elektrik gücüne çevirerek kalp pilinin kendi gücünü üretmesini sağlamak.

📐 Nasıl çalışır?

• PZT (Kurşun Zirkonat Titanyat) ismi verilen piezoelektrik materyal kullanılıyor.
• Bu gereç, üzerine mekanik baskı uygulandığında elektrik üretme özelliğine sahiptir.
• Dağdeviren’in tasarladığı bu aygıt, kalbin atışıyla oluşan titreşimleri algılar ve elektrik gücüne çevirir.
• Bu güç kalp pili üzere implantlara güç sağlar.

🧠 Neden devrimsel?

• Kalp pili üzere aygıtların pilleri ekseriyetle 5-10 yılda bir değiştirilmek zorundadır. Bu da tekrar ameliyat manasına gelir.
• Bu buluş sayesinde pil ömrü sınırsız hale gelebilir.

2. Giyilebilir & Esnek Biyosensörler (Conformable Sensor Technologies)

📌 Gaye:

• Vücutla tam uyumlu, cilt üzerine yapıştırılabilen sensörlerle sıhhat datalarının gerçek vakitli olarak izlenmesi.

📐 Özellikler:

• Deri üzere kıvrımlı yüzeylere tam oturabilen, ultra ince ve esnek yapıda.
• Nabız, sıcaklık, ter içeriği üzere fizyolojik parametreleri algılayabiliyor.
• Kablosuz bilgi transferi yapabiliyor, yani telefon yahut bilgisayara anlık data gönderebiliyor.

🧠 Kullanım Alanları:

• Parkinson hastalığı: Titreşimleri hassas halde ölçerek teşhis ve tedaviye takviye olur.
• Kanser tedavisi: Bedendeki yansıyı ölçmek için kullanılabilir.
• Günlük sıhhat takibi: Sportmenler, yaşlılar, hatta bebeklerde kullanılabilir.

3. Akıllı İlaç Salımı Yapan Cihazlar

📌 Gaye:

• İlacın direkt hastalıklı bölgeye (örneğin kanserli dokuya) verilmesini sağlayan, denetim edilebilir sistemler geliştirmek.

📐 Nasıl çalışır?

• İmplant olarak bedene yerleştirilebilen esnek aygıtlar geliştirildi.
• Bu aygıtlar, belli bir sıcaklık, elektriksel ikaz ya da zamanlayıcı ile ilacı etkin hale getiriyor.
• İlacın sadece gerekli olduğunda, gereken dozda ve hakikat yere ulaşmasını sağlıyor.

🧠 Yararı:

• Sistemik yan tesirler (örneğin kemoterapide saç dökülmesi, mide bulantısı) azalıyor.
• İlaç çok daha tesirli kullanılabiliyor.

4. Cilt Üzerine Yapıştırılabilen Elektronik Dövmeler

📌 Gaye:

• Deri üzerine yapıştırılan ultra ince elektronik “dövme” üzere aygıtlarla daima sıhhat izleme yapılması.

📐 Ayrıntılar:

• Esnek, şeffaf ve ince olması nedeniyle ciltle neredeyse büsbütün bütünleşiyor.
• Uzun müddetli kullanımda konforlu ve biyouyumlu.
• Giyilebilir teknolojilere entegre edilebiliyor (örneğin tişört ya da saatle bir arada çalışabilir).